दलित म्हणजे कोण?

 दलित म्हणजे ती व्यक्ती किंवा तो समाज ज्याचं शोषण होत असतं, ज्यावर अत्याचार होत असतो. मुळात दलित म्हणजे शोषित व पिडीत समाज किंवा व्यक्ती, मग तो कोणत्याही स्तरातील जातीचा अथवा वर्णाचा असो. पूर्वीपासून आपल्या समाजात वर्णव्यवस्था आणि जातींची उतरंड असल्यामुळे सवर्णांकडून फक्त खालच्या स्तरातील जातींच्या लोकांवर अत्याचार झाले. त्याच लोकांना आपण दलित म्हणतो. ही संकल्पना तेव्हाच लोकांच्या मनात रुजली की खालच्या स्तरातील जाती म्हणजे दलित. याच कारणामुळे आज आपण विशिष्ट समाजाला दलित म्हणून संबोधतो. दलित या शब्दाचा अर्थ आपण जर जात किंवा विशिष्ट जातीचा समाज म्हणून घेत असू तर हा एक प्रकारचा गैरसमज आहे. दलित म्हणजे जात किंवा कोणता विशिष्ट समाज घटक नसून ती माणसाची परिस्थिती आहे. समाजात माणसा - माणसात हा जातींचा भेदभाव पाहून महात्मा फुलेंनी शूद्रांना त्यांच्या गुलामीची जाणीव करून दिली आणि विद्रोह केला. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर त्या शोषित व पिडीत लोकांसाठी समाजातील विषमतेविरुद्ध लढले. आज त्याच कारणामुळे ते लोक बाबासाहेब आंबेडकरांचे अनुयायी आहेत, काही भक्तसुद्धा आहेत; म्हणून आजच्या काळात लोकांना असा गैरसमज झाला आहे, की दलित म्हणजे विशिष्ट जातीतील आंबेडकरांचे लोक.
 मी बाबासाहेब आंबेडकरांचा भक्त नाही पण अनुयायी आहे. मी सुद्धा एका दलित जातीत जन्माला आलो, पण लोकांनी मला दलित म्हणवं ही परिस्थिती आज माझ्यावर नसल्यामुळे मला दलित म्हणणे चुकीचे आहे. माझ्या जाती - धर्माला घेऊन, जीवनमार्ग पाहून, वयक्तिक स्वातंत्र्यावर गदा आणून किंवा कोणत्याही बाबतीत कोणीच माझ्यावर कसलाही दबाव आणत नाही, ना कोणी अत्याचार करत. पण मी त्या जातीत जन्माला आलो, म्हणून कोणी मला दलित म्हणू शकत नाही.
 आपण पाहू शकतो की भटक्या - आदिवासी जातीतल लोक आज कंपनी, संस्था अशा बऱ्याच ठिकाणी मोठ्या पदावर पोहचले. ते लोक वर्णव्यवस्थेनुसार खालच्या स्तराच्या जातीत आहेत, मग त्या समाजातील अधिकाऱ्यांना आपण दलित म्हणणार का?